Şanlıurfa Göbeklitepe Yerleşmesi

 

Şanlıurfa il merkezinin 18 km kuzeydoğusunda yer alan Göbeklitepe, 1963 yılında İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Halet Çambel tarafından fark edildi. Şanlıurfa Müze Müdürlüğü’nün 1995 yılında başlattığı Göbeklitepe kazıları Alman arkeolog Prof. Dr. Klaus Schmidt danışmanlığında sürdürüldü. Kazı çalışmalarının halen devam ettiği Göbeklitepe, 2018 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınmıştır.

Göbeklitepe’deki kazılarda günümüzden 12.000 yıl öncesine ait tapınaklarla karşılaşıldı. 15-20 metre çapındaki bu tapınaklarda ‘’T’’ biçimli sütunlar yer almaktadır. Bu sütunların her birinin ağırlığı 40-50 ton ve yüksekliği ise 4-5 metre arasında değişmektedir. Uzmanlara göre insanı simgeleyen bu sütunların üzerinde boğa, turna, akbaba, kaplumbağa, yılan, tilki, aslan, kurt ve örümcek gibi hayvanların kabartmaları ve heykelleri yer almaktadır (Görsel).

Dünyanın bilinen en eski ve en büyük tapınak yerleşkesi olarak kabul edilen Göbeklitepe Tarih Öncesi Dönem ve yerleşik hayata geçişle ilgili pek çok bilgiyi alt üst etmiştir. Yakın zamana kadar Göbeklitepe’nin keşfiyle birlikte uygarlıklar ve dinler tarihinin yeniden yazılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.

Tarih Öncesi Dönem’e ait ilk tapınağın Malta Adası’nda bulunduğu ve MÖ 5.000 yılına tarihlendiği biliniyordu. Göbeklitepe’deki kazılar bu bilgiyi değiştirerek ilk tapınağın çok daha önceki bir dönemde Anadolu’da inşa edildiği ortaya koydu. Kazılar ilk mimari yapıların insanların yerleşik hayata geçmesinden sonra inşa edildiği bilgisini de değiştirdi. Çünkü Göbeklitepe’deki tapınaklar insanlığın henüz tarım ve hayvancılığa geçmediği bir döneme aittti. Buna göre avcı-toplayıcı insanlar beslenme ihtiyaçlarını gidermekle kalmamış doğayı anlamaya çalışarak bir tanrının veya tanrıların varlığına inanmışlardır. Onlara ibadet etmek amacıyla da dev boyutlarda süslü tapınaklar yapmışlar, kutsal bir mekan haline getirdikleri Göbeklitepe’de düzenli aralıklarla bir araya gelmişlerdir.

 

Şanlıurfa Göbeklitepe Yerleşmesi Harita