Artuklu Eserlerinin Genel Özellikleri

Bizanslılara karşı Malazgirt Savaşı’nda elde edilen zaferin ardından Anadolu’daki Selçuklu fethinin gelişimi sürecinde Artuk Bey ve oğulları Güneydoğu Anadolu’da güç kazanmışlardır. Artuklular 12. yüzyıl ortalarından 14. yüzyıl sonlarına kadar Anadolu’da sayısız yapı inşa ettirerek ağırlıklı olarak Suriye etkilerini yansıtan ayrı bir mimari üslup geliştirmişlerdir. Bu yapıların büyük çoğunluğu cami ve medreseler olup türbe ve kervansarayların sayısı ise çok azdır.

Artuklulara Ait Eserler

• Harput Ulu Camii
• Kızıltepe Ulu Camii
• Silvan Ulu Camii
• Hatuniye Medresesi
• Diyarbakır Mesudiye Medresesi
• Diyarbakır’da Malabadi Köprüsü
• Koçhisar Ulu Cami
• Muzafferiye Medresesi
• Semanin Medresesi
• Şehidiye Medresesi
• Hüsamiye Medresesi

Artuklu camilerinin minareleri genellikle yuvarlak olan Selçuklu tuğla minarelerinin tersine kare ya da sekizgen planlıdır ve taşla inşa edilmiştir. Fahrettin Karaarslan tarafından yaptırılan Harput Ulu Camii (1146) ile Kızıltepe Ulu Camii (1204) Artuklu cami mimarisinin önemli örnekleri arasındadır.

1157 tarihli Silvan Ulu Camii (Görsel 1) ile Anadolu cami mimarisinin muhteşem üslubunun başladığı kabul edilir . Anadolu’da üç sahını kaplayan en büyük cami kubbesi Silvan Ulu Camii’nde olup kubbe İsfahan Mescidi Cuma Camii ile aynı özelliktedir.

Artuklu Medreseleri

Medrese mimarisi Anadolu’da iki tip gelişme göstermiştir. Bunlardan açık avlulu medrese tipinin erken örnekleri de Artuklu coğrafyasında ortaya çıkmıştır. Hatuniye Medresesi, Artuklu Bey’i Necmeddin Alp’in (1152-1176) eşi tarafından 12. yüzyılın son çeyreğinde Mardin’de yaptırılmıştır. En erken açık avlulu Anadolu medresesi olan eser iki katlı eyvanlı olup revaklı bir avluya sahiptir. 1198-1223 tarihleri arasında yapılan Diyarbakır Mesudiye Medresesi ise iki katlı revaklı avlusu, büyük eyvanı ve özellikle taş işçiliği ile Ulu Camii Külliyesi’ne bitişik olarak inşa edilmiş olup erken medreselerin en ilgi çekici örneklerindendir (Görsel 2). Diyarbakır’da Malabadi Köprüsü (Görsel 2), Koçhisar’da Ulu Cami, Muzafferiye, Semanin, Şehidiye ve Hüsamiye medreseleri bu döneme ait önemli eserlerdir.

Görsel 2: Mesudiye Medresesi, Diyarbakır – Malabadi Köprüsü, Diyarbakır