Hun Sanatının Genel Özellikleri
Hun Sanatının Genel Özellikleri
Şimdi sizlere Hun Sanatının Genel Özellikleri hakkında bilgi vereceğiz. Hun Hakanı Teoman bütün Türk boylarını birleştirerek tarihte bilinen ilk Türk devleti olan Hun Devleti’ni Ötüken şehrinde kurmuştur. Teoman’ın ölümü ardından başa geçen Mete Han (MÖ 209-174) disiplinli ve güçlü bir ordu kurmuştur. Hun Devleti, Mete Han zamanında her yönüyle en parlak dönemini yaşamıştır.
Mete’den sonra Hun Devleti taht mücadeleleri nedeniyle zayıf düşmüş ve artan Çin baskıları, önce devletin parçalanmasına sonra da devletin Çin hâkimiyetine girmesine sebep olmuştur. Hunlar, bulundukları bölgede güçlü bir devlet yapısı oluşturdukları gibi kültür ve sanat bakımından da derin izler bırakmışlardır. Günümüze ulaşmış kurganlarda çok sayıda sanat eseri ortaya çıkarılmıştır. Bu eserler daha önceki Türk topluluklarından geriye kalan eserlerle kıyaslandığında büyük benzerlik göstermektedir. “hayvan üslubu” ile şekillenen tasvirler, iki boyutlu çok renkli süs eşyalar ve bezemeler Hun sanatının ana temasını oluşturmaktadır. Dokumacılıktaki geometrik kıvrımlar Türk sanatının en özgün motiflerinden biri olarak kabul edilmektedir.
A) Mimari
İlk Türk devletlerinde genel itibariyle göçebe bir yaşam tarzı bulunduğundan, günümüze fazla sayıda mimari eser kalıntısı ulaşmamıştır. Sadece Noin Ula Bölgesi’nde kerpiçten yapılan evlere rastlanmıştır. Kurgan olarak adlandırılan mezarlar Hun mimarisini yansıtacak niteliktedir. Türkler ölümden sonraki hayata inandıkları için ölülerin konulduğu kurganlar yapmışlardır. Bundan dolayı kurgan mimarisi Türkler için çok önemli olmuştur. Kurganlar inşa edilirken kare veya dikdörtgen şeklinde yapılmış, yer kazılmak suretiyle, ağaç kütükleri birbirine geçirilmiş ve iç kısımda duvarlardan odalar oluşturulmuştur. Ölen kişi bu kurganlara eşya ve hayvanlarıyla birlikte gömülmüştür (Görsel 1).
Kurgan mezarlarının en önemlileri Pazırık, Esik, Noin Ula ve Tüekta bölgelerinde bulunanlardır. Yaklaşık olarak MÖ 4 veya 3. yüzyıla ait olduğu düşünülen Pazırık kurganlarında Hunlara ait çok sayıda sanat eseri ortaya çıkarılmıştır. Pazırık Bölgesi’ndeki kurganlarda iklimden kaynaklı donma olduğu için, kalıntıların çoğu bozulmaksızın günümüze kadar ulaşmıştır. Kurgan içerisinde kütük duvarlardan meydana gelen ve çift çatıdan oluşan bir oda bulunmaktadır. Bu oda içerisinde ölünün konulduğu ahşap oyma tabut tespit edilmiştir. Mezar odası, keçe dokumalarla kaplanmış, tabanda ise ölünün kişisel eşyaları, çeşitli araç ve gereçler bulunmuştur. Buna ilaveten, kurgan içerisinde at iskeletleri ve koşum takımlarıyla birlikte bir de ahşap at arabası bulunmuştur (Görsel 2).
Görsel 2: Pazırık Kurganı’nda bulunan araba
Kurganda bulunmuş olan eserler arasında atların başına takılan geyik başı biçimindeki maskeler de vardır. Diğer Pazırık kurganlarında ise benzer şekilde değerli sanat eserlerinin yanında kadın ve erkek mumyaları da bulunmuştur. Kadın giysileri arasında tespit edilen bir sincap kürkü, koç kafası figürüyle süslenmiştir. Ayrıca kemerinden kopmuş gümüş tabakalarda da koç figürü bulunmaktadır. Bunun yanında ölüye armağan edilen altın yaldızlı bakır süslemeler hayli dikkat çekicidir. Yine Pazırık kurganlarında ortaya çıkarılan halı, renkli keçeler, aplike örtüler, bezemeler, zengin tekstil ve ağaç işçiliği örnekleri bulunmaktadır (Görsel 3).
Görsel 3: Ahsap masa, Pazırık Kurganı – Keçe üzerine işlenmis atlı süvari, Pazırık Kurganı
Diğer Kurganlar
Kurganların yoğun olduğu diğer bir bölge ise Moğolistan’daki Noin Ula’dır. Bu bölgedeki arkeolojik kazılarda Hunlara ait olan duvarları çamurdan inşa edilmiş ahşap çatılı ev kalıntıları bulunmuştur. Bu evlerde çatı örtüsü olarak kayın ağacı kabuğu ve saman kullanılmıştır. Ayrıca yerden ısıtma sisteminin kullanıldığı, duman ve sıcak suyun geçtiği ısıtma boruları bulunmuştur.
Asya’daki ilk Türklerin kültür ve sanatları hakkında bilgi veren diğer önemli bir kurgan ise Esik (Issık) Kurganı’dır. Kurgan, Kazak Arkeolog Kemal Akişev tarafından 1969-1970 yıllarında yapılan kazılarla ortaya çıkarılmıştır. MÖ 5. yüzyıla ait olduğu düşünülen bu kurganda dört bin altın eşya tespit edilmiştir. Bu eşyaların 165 adedi “hayvan üslubu”-na göre şekillendirilmiştir. Metal kalıntılar ise döküm tekniğiyle yapılmış heykelimsi forma sahip kabartma eserlerdir. Bu kurganda çıkarılan eserler Asya Hun kurganlarından çıkarılan eserler üslup ve bezeme açısından büyük benzerlik gösterir. Genel itibariyle ağaç, deri, metal, tekstil, malzemeler birlikte kullanılmıştır. Bu kurganın en önemli eseri dünyaca ünlü “Altın Elbiseli Adam” buluntusudur. Ayrıca Esik Kurganı’nda gün ışığına çıkartılan önemli buluntulardan biri de gümüş bir çanak üzerinde olan 28 harften oluşmuş iki satırlık yazının varlığıdır.
Tespit edilen yazının tercümesinde “Han’ın oğlu yirmi üç yaşında yok oldu. Halkın adı sanı da yok oldu.” ifadeleri yer almaktadır. Bu yazıda kullanılan harflerin Göktürk Kitabeleri’nde bulunan harflere benzerliği oldukça dikkat çekicidir.
B) Resim sanatı
Hunlar, erken dönemlerden itibaren çok sayıda resim yapmışlardır. Arkeolojik kazılar neticesinde ortaya çıkarılan kurganlarda Hun resim sanatının en iyi örnekleri görülmektedir. Ayrıca kaya ve mağara duvarlarındaki resim tasvirleri kıymete değer kalıntılardır. Kurganlardan çıkarılan halılar ve bellemelerde resim sanatının en iyi örnekleri görülmektedir (Görsel 4).
Görsel 4: Hayvan mücadelesi islemeli belleme
Eserler boyama, kazıma ya da çizme yöntemiyle yapılmıştır. Resimler; çeşitli hayvan mücadeleleri, süvari ve savaşan insan figürleri, dinsel ritüeller ve hayatı yansıtan tasvirler içermektedir. Halı ve bellemelerin üzerinde “aplike” tekniği kullanılmıştır. Bu resimlerde çeşitli hayvan mücadeleleri, geyik figürleri, kaplumbağalar, balıklar, grifonlar ve az da olsa insan başları betimlenmiştir. Pazırık buluntularında ele geçirilen bir belleme üzerindeki dağ keçisi figürü iyi örneklerden birisidir. Noin Ula Kurganı’nda ortaya çıkarılan örtü üzerinde su bitkileri, balıklar ve su ejderi motifleri bulunmaktadır. Ayrıca “at sırtında geriye ok atma teması” Hunların savaşçı özelliklerini anlatan resim örneklerindendir.
C) Maden Sanatı
Tarihin en eski devirlerinden beri Türklerin madencilik ve metal işlemeciliğinde hayli gelişmiş oldukları bilinmektedir. Kurganlardan çıkarılan altın, gümüş ve tunçtan yapılmış kalıntılar bu durumu açıkça göstermektedir (Görsel 5). Bunlar arasında günlük yaşamda kullanılan araç ve gereçler, silah unsuru olarak kılıç ve hançerler, madenî süs eşyaları mevcuttur. Ayrıca St. Petersburg Müzesinde bulunan Hun bileziği çok önemli bir işçiliğe sahiptir.
Görsel 5: Bilge Kağan’ın esine ait olduğu düşünülen altından yapılmış baslık – Hayvan mücadelesini gösteren madenî levha
Ç) Diğer Sanatlar
Hun Türklerinin kültürü bütün sanat dallarında yansıma göstermiştir. Dericilik, ahşap oymacılığı, heykelcilik, keramik yapımı, dokumacılık, müzik gibi alanlarda çok sayıda örnekler bulunmaktadır. Kurganlardan çıkarılan çeşitli dokuma eserler Türk işleme ve dokuma sanatının en eski örnekleridir (Görsel 6).
Görsel 6: Keçe at hasası, Pazırık Kurganı
Altaylardaki 5. Pazırık Kurganı’nda bulunan Pazırık Halısı 1,89×2 metre boyutunda olup Gördes düğümüyle (Türk düğümü) dokunmuştur. Kök boyayla renklendirilmiş olan halıda motifler kırmızı, sarı ve mavi renklerdedir. Bunun yanında 4. Pazırık Kurganı’ndan ve Noin Ula Kurganı’nda da bazı küçük halı parçacıkları gün ışığına çıkarılmıştır. Yine Pazırık Kurganında keçeden yapılmış ve üzeri aplike olarak işlenmiş eyer örtüleri vardır. Bu örtüler Türk işleme sanatının bilinen ilk örnekleri olması bakımından oldukça önemlidir. Bu eserler üzerinde çeşitli hayvanların birbirleriyle mücadeleleri, av sahneleri figürsel olarak işlenmiştir. Kurganlardan çıkartılan eşyalar arasında kumaş, deri, yün veya keçeden giysiler de bulunmaktadır. Vücudun iç kısmına giyilen gömlekler, keçe veya deriden bot ve çizmeler, yünden çoraplar, kulakları örten başlıklar Hun Türklerinin giyimi hakkında bizlere bilgi vermektedir.
Hun Türkleri ahşap işleme sanatında da oldukça başarılı eserler ortaya koymuşlardır. “Eğri kesim tekniği”yle meydana getirilen ahşap eserlerde masalar, at koşum takımları ağaçtan oyma hayvan figürleri kazılarda bulunmuştur. Ayrıca kurganlardan çıkarılan geyik ve değişik hayvan heykelleri, balballar Hun Türklerinin heykelcilikle uğraştığını göstermektedir. Hunlar müzikle de uğraşmışlardır. Günümüz Türk müziğinin kökenleri diğer sanat dallarında da olduğu gibi Hunlara kadar uzanmaktadır. Kurganlardan çıkarılan eserler arasında; telli sazlar, davullar vb. müzik aletleri ortaya çıkarılmıştır. Bu durum Hunların müziğe verdiği önemi açıkça göstermektedir. Hun sanatının genel özellikleri konusunda ayrıntılı bilgi verdik. İyi çalışmalar.
