Türkiye’de Genel Yönetim Teşkilatlanması
Türkiye’de Genel Yönetim Teşkilatlanmasının Özellikleri
Cumhurbaşkanı
Cumhurbaşkanının seçimi önceden Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından yapılırdı. 2007 yılında yapılan halk oylaması sonucunda 1982 Anayasası’nda bir değişiklik yapılmış, yapılan bu değişiklikle Anayasa’ya; “Cumhurbaşkanı beş yıllığına halk tarafından seçilir.” maddesi eklenmiştir.
Cumhurbaşkanı devletin başı olarak Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk milletinin birliğini temsil eder. Anayasa’nın uygulanmasını ve devlet organlarının uyumlu çalışmasını sağlar. Parlamenter sistemde Bakanlar Kurulu’nun ve hükûmetin başı başbakandır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan halk oylamasıyla Anayasa’da yapılacak olan değişiklikler onaylanmış ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmiştir. Bu sisteme göre cumhurbaşkanı, devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk milletinin birliğini temsil etmektedir (Şema). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi; cumhurbaşkanının belli bir süre için halk tarafından seçildiği ve yasama ile yürütmenin birbirinden belirgin bir şekilde ayrıldığı bir hükümet sistemi olarak tanımlanabilir.
Anayasanın uygulanmasını ve devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını cumhurbaşkanı temin eder. Cumhurbaşkanı, gerektiğinde yetkilerinin bir kısmını yetki sınırlarını yazılı olarak belirterek aslarına devredebilir. Cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir milletvekili seçimiyle birlikte yapılır.
Hükûmeti kurmakla görevli olan cumhurbaşkanı, Meclis’e ve millete karşı sorumludur. Kendisine bir veya daha fazla yardımcı seçme hakkına da sahip olan cumhurbaşkanına; cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların dışında cumhurbaşkanına bağlı ofis ve kurullar da yardımcı olmaktadır. %50’den fazla oy ile doğrudan halk tarafından seçilen cumhurbaşkanının her türlü iş ve eylemlerinden dolayı cezai sorumluluğu vardır. En fazla iki dönem seçilebilen Cumhurbaşkanı, Genel Bütçe Kanunu dışında yasa hazırlayamaz. Cumhurbaşkanı, üst düzey kamu görevlilerini kararname ile atayıp görevden alabilir.
Başbakan
Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan üç anayasada da başbakan meclise karşı sorumlu tutulmuştur.
Başbakanın görevi, bakanlar kurulunun başı olarak bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak ve hükûmetin genel siyasi politikalarını uygulamaktı. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte başbakanlık makamı kaldırılmıştır.
Bakanlar Kurulu
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ilk açıldığı zamandan Cumhuriyetin ilan edildiği zamana kadar geçen sürede Meclis Hükûmeti Sistemi vardı. Bakanlık görevine getirilecek olan mebuslar TBMM üyeleri arasından tek tek seçilir, meclis başkanı da seçilen bu vekiller heyetinin başkanı olurdu.
1924 Anayasası’nda ise cumhurbaşkanı meclis üyeleri arasından başvekili seçer, başvekilde meclis üyeleri arasından bakanlar kurulunu oluşturarak cumhurbaşkanının onayına sunardı. Cumhurbaşkanı oluşturulan bakanlar kurulunu onayladıktan sonra kurulan yeni hükûmet için Meclis’te güven oylaması yapılır, Meclis’ten güvenoyu alan hükûmet görevine başlardı.
1982 Anayasası’na göre ise hükûmeti kurmakla görevlendirilecek olan başbakan, TBMM üyeleri arasından cumhurbaşkanı tarafından belirlenir, başbakan da meclisten veya meclis dışından vekil seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından bakanlar kurulunu oluştururdu.
Cumhurbaşkanı, oluşturulan bakanların atamasını yaptıktan sonra, yeni kurulan hükûmet, programını TBMM’de okurdu. Okunan hükûmet programı güvenoyuna sunulur, güvenoyu alan hükûmet de görevine başlardı. Bakanlar kurulu, devletin ekonomik, siyasi, kültürel ve askerî işlerinin yürütülmesinde cumhurbaşkanı ve başbakana yardımcı olurdu.
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte daha önce bakanlar kurulunda olan kararname çıkarma yetkisi cumhurbaşkanına devredilmiştir. Cumhurbaşkanının, bakanları Meclis içinden veya dışından atama yetkisi de vardır.
Bakanlıklar
Bakanlar, parlamenter sistemde başbakana karşı sorumluyken Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi ile birlikte cumhurbaşkanına karşı sorumlu hale gelmiştir. Önceki dönemde başbakana yardımcı olmak, bakanlar kuruluna katılmak ve genel siyasetin yürütülmesini sağlamak gibi görevleri olan bakanlar, kendi yetkisindeki işler ile emri altındaki kişilerin eylem ve görevlerinden sorumluydu. Yeni düzenlemeye göre bakanlık sayısı 25’ten 16’ya indirilmiş, Meclis içinden bakan olarak atananların milletvekilliğinin düşmesi kararlaştırılmıştır.
Merkezin Taşra Teşkilatı
Anayasa’nın 126. Maddesi’ne göre Türkiye, merkezî idare kuruluşu bakımından coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayrılır. İllerin altındaki bölünmeler ilçeler ve bucaklardır. İl, ilçe ve bucaklarda merkezî yönetimin taşra teşkilatı bulunur. İllerin yönetiminden vali, ilçelerin yönetiminden kaymakam, bucakların yönetiminden de bucak müdürü sorumludur. Ancak, 2014 yılında yayınlanan “5747 Sayılı Büyükşehir Belediyeleri İle İlgili Kanun” gereği bucaklar taşra teşkilatı olmaktan çıkarılmıştır.
